phần đông gia đình Việt Nam dù ở nông thôn, thị thà nh, nghèo hay già u Ä‘á»u có bà n thá» tổ sÆ° hết sức tôn nghiêm đặt chÃnh giữa căn nhà , trên khuôn kiếng lá»›n nổi lên hai mà u Ä‘á» và ng có viết 4 chữ Nho “Cá»u huyá»n Thất tổ†chÃnh giữa bà n thá» và hai câu đối hai bên: Tôn công thất tổ nghÄ©a cao thâm. Sùng đức cá»u huyá»n ân thượng trá»ng. Dù chÆ°a biết cặn kẽ, nhÆ°ng ná»™i dung không ngoà i ý nghÄ©a: Có ông bà , bác mẹ má»›i có ta và … cây có cá»™i nÆ°á»›c có nguồn.
Váºy thỠ“Cá»u huyá»n Thất tổ†là thá» những ai?
Theo bà i “Cá»u huyá»n Cá»u tá»™c†của Äà o Hữu Chủ thì “Cá»u huyá»n Thất tổ†là chỉ 7 vị tổ cách ngÆ°á»i cháu ngà y nay (ngÆ°á»i chủ lá»…) là 9 Ä‘á»i (tÃnh luôn Ä‘á»i ngÆ°á»i cháu). Chữ “Huyá»n†ở đây có tức thị đã xa. Cháu Ä‘á»i xa là Huyá»n tôn, xa nữa gá»i là Viá»…n tôn.
Trong tá»™c phả thÆ°á»ng dùng: Gá»i cụ tổ thứ nhất là Thủy tổ, con của thủy tổ là tổ thứ hai, cháu của thủy tổ là tổ thứ ba, tiếp đến đến tổ thứ 4, tổ thứ 5, tổ thứ 6, tổ thứ 7. Xếp trái lại, ông ná»™i của chủ lá»… là tổ Ä‘á»i thứ ba, cụ ná»™i của ngÆ°á»i chủ lá»… là tổ Ä‘á»i 4, kỵ ná»™i của ngÆ°á»i chủ lế là đá»i thứ 5... cụ tổ cá»u đại Ä‘á»i 9 thì vừa đúng 7 cụ tổ (thất tổ). Do váºy hai chữ “Cá»u huyá»nâ€có nhiệm vụ bổ nghÄ©a cho“Thất tổ†để là m rõ bảy vị tổ.
Còn vá»›i ý nghÄ©a của Thiện Má»™c Lan trong bà i “Gia lá»… Việt Nam vá»›i đạo thá» cúng ông bà †thì cho rằng: “Cá»u huyá»n thất tổ†là biểu tượng chung.
Cá»u: chÃn, thứ chÃn. Huyá»n: cháu 4 Ä‘á»i gá»i là huyá»n tôn ở đây chữ huyá»n có nghÄ©a là đá»i, thế hệ. Thất: bảy/ Thất tổ: Bảy ông tổ nhà mình. ThỠ“Cá»u huyá»n thất tổ†là thá» tiên tổ 9 Ä‘á»i của dòng há».
đạo nho thá»i xÆ°a quy định cách thá» thánh sÆ° có ngôi thứ từ dân đến vua nhÆ° sau:
- SÄ© và thÆ°á»ng dân chỉ được thá» tá»›i nhất tổ (ông ná»™i).
- Các quan đại phu được thỠtới Tam tổ (ông sơ).
- Hoà ng đế (thiên tá») thì thá» tá»›i thất tổ (tức ông sÆ¡ của ông sÆ¡)
Theo quy định nà y, dân Ä‘en không được thá» Thất tổ. NhÆ°ng muốn thá» những báºc cao hÆ¡n thì dân Ä‘en phải thỠ“Cá»u huyá»n†tránh dùng chữ “Thất tổ†để khá»i bị tá»™i phạm thượng.
Từ bản thân đến ông thỉ tổ là chÃn Ä‘á»i, bởi váºy má»›i gá»i là “Cá»u huyá»n†lại còn cách xếp và giải thÃch khác lấy bản thân là m gốc, lên trên 4 Ä‘á»i, dÆ°á»›i 4 Ä‘á»i: 1- Cao tổ (ông sÆ¡) 2- Tằng tổ (ông cố) 3- Ná»™i tổ (ông ná»™i) 4 - Phụ thân (cha) Bản thân. 1- Tá» (con trai) 2- Tôn (cháu ná»™i) 3- Tằng tôn (Chắt, cháu cố) 4- Huyá»n tôn (chÃt, cháu sÆ¡).
NhÆ° váºy, ta here thấy có sá»± mâu thuẫn, thá» Cá»u huyá»n, cúng lạy Cá»u huyá»n tức là bản thân ta cÅ©ng lạy ta và lạy cả con cháu của mình nữa sao? Äiá»u nà y được lý giải nhiá»u lẽ: Vấn Ä‘á» trên chỉ nhắm phân định cho dá»… hiểu, trong đó gồm có ngÆ°á»i sống và ngÆ°á»i chết, tượng trÆ°ng đủ âm, dÆ°Æ¡ng. Gá»i nhÆ° thế để chỉ 3 Ä‘á»i (tam thế) nối tiếp nhau. Äá»i quá vãng là tiên nhân. Äá»i hiện tại là mình. Äá»i tÆ°Æ¡ng lại là con cháu mình. Gá»i nhÆ° thế để hiểu rằng trong cuá»™c sống còn có sá»± vay trả. Bản thân mình đứng giữa, vay lá»›p trên 4 Ä‘á»i, trả lá»›p dÆ°á»›i 4 Ä‘á»i. CÅ©ng từ ý nghÄ©a trên, bản thân ta, khởi hà nh từ những việc là m tốt hay xấu Ä‘á»u có ảnh hưởng đến thánh sÆ°, Ä‘á»i trÆ°á»›c mình, đồng thá»i cÅ©ng ảnh hưởng đến con cháu, Ä‘á»i sau mình.
Còn theo giáo sÆ° Lê Mạnh Thát (Há»c viện Pháºt giáo Việt Nam tại Thà nh phố Hồ Chà Minh) thì “Cá»u huyên thất tổ†được biên khảo từ tác phẩm Sá»± Lý Dung Thông viết bằng thể thÆ¡ song thất lục bát của Thiá»n sÆ° HÆ°Æ¡ng Hải được ghi trong Toà n táºp Minh Châu có Ä‘á» cáºp bốn chữ nà y trong câu:
ThÃch Ä‘á»™ nhân miá»…n tam đồ khổ
Thoát cá»u huyá»n thất tổ siêu thoát.
tức là : Giáo lý đức Pháºt ThÃch Ca hóa Ä‘á»™ chúng sinh để thoát khá»i ba Ä‘Æ°á»ng khổ: Äại ngục, ngạ quá»·, súc sinh và có khả năng cứu thoát Cá»u huyá»n và Thất tổ được siêu thăng.
Cá»u huyá»n: “Huyá»n†ở đây vốn có nghÄ©a theo nhà Pháºt là “đenâ€, có từ vô lượng kiếp chúng sanh luân hồi chết sống, khi thân xác nà y rã rá»i, phân ly trả vá» cho tứ đại, những chất tinh tủy xÆ°Æ¡ng máu và thịt tan rã, hủy hoại Ä‘á»u biến thà nh mà u Ä‘en nên gá»i là “Huyá»nâ€. Bởi chÃn thế hệ nà y vẫn xoay, sống chết nhÆ° váºy nên gá»i là “Cá»u Huyá»nâ€.
Thất tổ: Bảy Ä‘á»i (bảy ông tổ): Cao, Tằng, Tổ, Cao Cao, Tằng Tằng, Tổ Tổ, Cao tổ. Tổ là ông ná»™i của Ä‘á»i mình, Ä‘i ngược lên sáu Ä‘á»i nữa gá»i là Thất tổ. NhÆ° váºy, chữ Cá»u huyá»n bao quát hÆ¡n chữ Thất tổ. Vì Thất tổ chỉ các Ä‘á»i Ä‘i trÆ°á»›c, còn Cá»u huyá»n không chỉ bốn thế hệ trÆ°á»›c mà còn nhắc đến bốn Ä‘á»i sau. ChÃnh thà nh thá» nÆ¡i thá» tá»± những vị quá khứ còn được gá»i là “Nhà thá» Cá»u huyá»nâ€.
Dù hiểu theo nghÄ©a nà o chăng Ä‘i nữa, thì bốn chữ “Cá»u huyá»n Thất tổ†không ngoà i ý nghÄ©a bổn pháºn là m con cháu phải kÃnh trá»ng, khắc sâu trong tâm tưởng nhá»› Æ¡n ông bà cha mẹ.
Nước chảy ra thương cha nhớ mẹ
Nước chảy và o nhớ mẹ thương cha.
Dù lịch sá» qua bao thăng trầm, dù chiến tranh cÆ°á»›p mất nhiá»u nhà cá»a, nÆ¡i thá» cúng cha ông, nhÆ°ng vá»›i lòng hiếu kÃnh ông bà cha mẹ luôn được giữ gìn sâu lắng. Äây là niá»m kiêu hãnh, ngÆ°á»i Việt Nam luôn thể hiện lòng coi trá»ng, nhá»› Æ¡n tổ tông, cha mẹ nhiá»u Ä‘á»i, nhiá»u kiếp qua việc phụng dưỡng. Từ lâu các vua chúa thÆ°á»ng Ä‘i Tế giao (cúng trá»i Æ¡i) ở má»™t nÆ¡i được xem là khôn thiêng, hoặc cúng tổ sÆ° bên trong miếu Ä‘Æ°á»ng. Ná»n văn hóa Việt Nam từ thá»i cổ, trung đại cÅ©ng váºy. Các vua thÆ°á»ng Ä‘i cúng tế nÆ¡i miếu Ä‘Æ°á»ng, NgÆ°á»i dân dã thì thá» phụng tại nhà và hà ng năm là m lá»… cúng giá»—. Ná»n văn hóa ý thức nà y đã được duy trì, phát huy trong lòng má»—i ngÆ°á»i dân Việt Nam. Äó là bà n Ä‘á»™c “Cá»u huyá»n Thất tổ†hà ng đêm luôn nhang khói bà n Ä‘á»™c “Cá»u huyá»n thất tổ†trÆ°á»›c để nhá»› tổ sÆ°, ông bà , bác mẹ, sau hồi hÆ°á»›ng trong má»™t ngà y mình là m được Ä‘iá»u gì tốt và điá»u gì chÆ°a tốt, cần phải sá»a đổi, đó cÅ©ng là cách “Uống nÆ°á»›c nhá»› nguồnâ€. “Cây có gốc má»›i đâm chồi xanh ngá»n. NÆ°á»›c có nguồn má»›i bể rá»™ng sông sâuâ€. Chúng ta nên nhá»› từ má»i ý nghÄ©, việc là m, bản thân (thân, khẩu, ý) luôn ảnh hưởng đến “Cá»u huyá»n Thất tổ†trong ngà y nay, mai sau cÅ©ng nhÆ° kà vãng.